Niematerialne dziedzictwo kulturowe zespołów regionalnych Podhala, Spisza i Orawy

Czardasz z NiedzicyCorno Niedziela

Program Corno niedziela to prezentacja zwyczaju i przesądów związanych z czarną, inaczej śmiertną niedzielą, czyli niedzielą poprzedzającą poświęcenie palm wielkanocnych. Ukazuje kultywowane niegdyś na Spiszu topienie śmiertuski, czyli kukły symbolizującej zimę i śmierć. Ubieraniem śmiertki zajmowały się tylko dziewczęta. Jej strój regionalny co roku się zmieniał, raz była mężatką, drugi raz panną. W niedzielę po obiedzie dziewczęta odwiedzały wszystkie zagrody we wsi. W domu lub przed nim śpiewały tradycyjne przyśpiewki, za co otrzymywały od gospodarzy dary w postaci jajek. Przesądy oparte były na przekonaniu, że dzień ten jest pechowy. Dlatego nie należało podejmować żadnych poważnych przedsięwzięć, o czym przekonują niektóre wydarzenia. Sceniczna akcja rozpoczyna się ubieraniem kukły w izbie u jednej z dziewcząt. Z kościoła wracają domownicy. Tu też rozpoczyna się zwyczaj, od tradycyjnego śpiewu, nawiązującego do wykonywanych czynności. Po wyjściu dziewcząt ze śmiertuską rodzina spożywa obiad. Później pojawia się ojciec chrzestny narzeczonego najstarszej córki i próbuje podpowiadać, jakie wiano powinna otrzymać przyszła żona jego chrześniaka. Domownicy są zaskoczeni, rozmowa przebiega nerwowo i niekorzystnie dla każdej ze stron. Negocjacje zostają bez konkretnych ustaleń. Inscenizację zamyka ponowne wejście dziewcząt po utopieniu śmiertki. Zapraszają na wspólny poczęstunek – tradycyjną jajecznicę.

Scenariusz i reżyseria: Maria Waniczek.

Informacje o zespole

Zespół „Czardasz” powstał w 1991 roku przy Gminnym Ośrodku Kultury w Niedzicy, w celu kultywowania i promowania kultury regionalnej Spisza. Elementy węgierskie w kulturze spiskiej zdecydowały o jego nazwie. Burzliwe dzieje tego małego regionu były bowiem mocno związane z węgierskimi właścicielami niedzickiego zamku. „Czardasz” przez wszystkie lata działalności wykazywał się intensywną pracą na wielu płaszczyznach. Promował Spisz w innych regionach Polski i w kilku krajach europejskich, m.in.: na Ukrainie, Węgrzech, Słowacji, w Austrii i Belgii. Aktywnie uczestniczył w życiu kulturalnym Niedzicy, regionu Gminy Łapsze Niżne i Powiatu Nowotarskiego. Zespół posiada dziewiętnaście programów artystycznych opartych na zwyczajach i oryginalnej miejscowej gwarze. Opracowano wiele programów muzyczno-tanecznych z dynamicznymi tańcami, muzyką i śpiewem. Zespół „Czardasz” prezentuje również strój spiski w odmianie kacwińskiej. Ma na swoim koncie ponad 330 występów, w tym 41 za granicą, 74 w innych regionach kraju oraz ponad 200 na Spiszu. Zyskał wiele wyróżnień i nagród. W małopolskich konkursach teatralnych organizowanych przez Małopolskie Centrum Kultury „Sokół” i ośrodki regionalne zespół zdobył m.in. Brązową Maskę – III miejsce za program Krzciny w 2008 r.; Złotą Maskę – I miejsce za program Wilijo w 2012 r.; II miejsce za scenkę Świynto i nojstarso prowda w 2014 r. i Złotą różdżkę – nagrodę główną za zwyczaj „Z radośnikiym” w 2013 w Małopolskich Konkursach Obrzędów, Obyczajów i Zwyczajów „Pogórzańskie gody” w Łużnej; II miejsce za program Corno niedziela w 2015 r. Program Corno niedziela zaprezentował 16 października 2015 r. na Ogólnopolskim Sejmiku Teatrów Wsi Polskiej w Tarnogrodzie.

Kierownikiem zespołu jest Maria Waniczek.